راهکارهای افزایش 2 برابری شرکت‌های دانش‌بنیان

گرچه تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان طی 11 سال گذشته به بیش از 6 هزار و 600 شرکت رسیده است، اما اگر میلیون‌ها دانش‌آموخته جوان، بیش از 3 میلیون و 200 هزار دانشجو و هزاران عضو هیأت علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور را مدنظر قرار دهیم، خواهیم دید که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تناسبی با ظرفیت‌های کارآفرینی کشور ندارد. مقام معظم رهبری علاوه بر نامیدن سال 1401 با عنوان «تولید دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین»، در سخنرانی نوروزی خود بر افزایش دوبرابری تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تأکید کردند؛ هدفی صریح و شفاف، دست‌یافتنی و سنجش‌پذیر. اما الزامات و راهکارهای تحقق این هدف چیست؟ به بیان دیگر، چگونه می‌توان بدون پول‌پاشی و زیر پا گذاشتن استانداردها، ظرف مدت یک سال تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان را به دو برابر افزایش داد؟
واقعیت این است که کسب‌وکارهای فناورانه زیادی در کشور و بویژه پارک‌ها و مراکز رشد وجود دارند که به دلایل مختلف مانند کم‌اطلاعی از مواهب قانون دانش‌بنیان و بی‌انگیزگی برای آن، کوتاهی در طی‌کردن فرایند اداری و تکمیل کاربرگ‌ها و یا گلایه از زمانبر بودن فرایند احراز صلاحیت دانش‌بنیانی، تاکنون دانش‌بنیان نشده‌اند، اما با «دانش‌بنیان‌شدن» فاصله زیادی ندارند. نخستین مراحل شکل‌گیری یک کسب‌وکار فناورانه، به قدری پرمخاطره است که از آن به «دره مرگ» یاد می‌شود و کسب‌وکارهای فناورانه زیادی پیش از آنکه به پایان این مرحله برسند، نابود می‌شوند. بنابراین ما باید بتوانیم اولاً فناوران بیشتری را به کارآفرینی فناورانه تشویق کنیم و ثانیاً باید تا حد امکان، آمار مرگ و میر کسب ‌و کارهای فناورانه در «دره مرگ» را کاهش دهیم. اما چگونه؟
الف) تقویت زیست‌بوم کارآفرینی دانشگاه‌ها. دانشگاه‌های نسل 3، علاوه بر آموزش و پژوهش که مأموریت‌ نسل‌های قبل محسوب می‌شد، تجاری‌سازی و کارآفرینی را نیز دنبال می‌کنند. دانشگاه‌ها می‌توانند به چشمه جوشان کسب‌ و کارهای فناورانه تبدیل شوند، مشروط بر آنکه یک زیست‌بوم کارآفرینی غنی و اثربخش پیرامون خود شکل دهند. زیست‌بوم کارآفرینی از برنامه‌های ترویجی و آموزشی که دانشجویان را با دنیای کار و الزامات کارآفرینی و کارمندی بیشتر آشنا می‌کند گرفته، تا دوره‌های آموزشی برای تقویت مهارت‌‌های حرفه‌ای دانشجویان، برنامه‌های پیش‌شتابدهی و شتابدهی، صندوقی برای تأمین مالی کسب‌ و کارهای جدید، جوایز، مسابقات و جشنواره‌های رقابتی برای افزایش انگیزه دانشجویان و اعضای هیأت علمی، تا مرکز رشد و پارک و مؤلفه‌های دیگری از این دست را شامل می‌شود.وجود حدود 45 پارک فناوری، 200 مرکز رشد، بیش از 120 شتابدهنده دانش‌بنیان و نزدیک به 70 صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی، تقویت زیست‌بوم کارآفرینی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها را تسهیل می‌کند. اما از میان همه این عناصر، عبوردادن کسب ‌و کارها از دره مرگ عمدتاً وظیفه مراکز رشد و شتابدهنده‌ها است که کم و بیش می‌توان آن‌ها را همتای «خصوصی» مراکز رشد دانست. لذا حمایت همه‌جانبه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی از مراکز رشد و شتابدهنده‌ها، به معنای کاهش ریسک کسب‌وکارهای فناورانه در دره مرگ و کمک به افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در کوتاه‌مدت است.
صندوق نوآوری و شکوفایی برنامه جامعی برای حمایت از «شتابدهنده‌های دانش‌بنیان» دارد که در سال جاری قوت خواهد گرفت و انتظار می‌رود به شکل‌گیری کسب ‌و کارهای فناورانه زیادی منجر شود. مهم‌ترین مؤلفه‌های این برنامه به شرح زیر است:    هم‌سرمایه‌گذاری، که صندوق را در ریسک (سود و زیان) تیم‌ها و هسته‌های فناور شریک می‌کند. در این برنامه، شتابدهنده‌های دانش‌بنیان می‌توانند تا دو برابر سرمایه‌گذاری خود روی هر هسته فناور را در قالب جسورانه از صندوق نوآوری و شکوفایی جذب کنند. تسهیلات قرض‌الحسنه سرمایه بذری، تا سقف 120 میلیون تومان به ازای هر تیم یا هسته فناور (مجموعاً تا سقف 450 میلیون تومان) کمک‌هزینه تحقیق و توسعه، تا سقف 300 میلیون تومان که به شتابدهنده‌ها برای تأمین سرمایه بذری تیم‌های متمرکز بر توسعه فناوری‌های جدید کمک می‌کند.
  تسهیلات ودیعه رهن تا سقف 3 میلیارد تومان، که به آن‌ها کمک می‌کند فضای استقرار لازم برای تیم‌ها و هسته‌های فناور را فراهم کنند.   خدمات توانمندسازی، که فرایند ارائه خدمات شتابدهی شتابدهنده‌ها را تسهیل و هزینه آن را کاهش می‌دهد؛ از جمله سالانه 10 میلیون تومان خدمات مشاوره، 40 میلیون تومان خدمات آموزشی، بیش از 400 میلیون تومان خدمات نمایشگاهی و توسعه بازار در داخل و خارج کشور، بیش از 200 میلیون تومان خدمات حفاظت از مالکیت فکری و مانند آن.
  رویدادهایی موسوم به «پیوند»، که به شتابدهنده‌ها کمک می‌کند تا افراد و تیم‌های صاحب ایده و طرح را در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور پیدا کنند.
  ب) تقویت زیست‌بوم‌های نوآوری شرکتی. علاوه بر دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، شرکت‌ها و صنایع بزرگ نیز می‌توانند از طریق نوآوری باز و بویژه همکاری با پژوهشگران، فناورانه و به طور کلی صاحبان دانش فنی، سهم مهمی در شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان جدید داشته باشند. در این نوع همکاری‌ها، آورده شرکت‌های بزرگ دسترسی به بازار و دانش آن، کانال‌های توزیع، نشان تجاری، تجهیزات و زیرساخت تولید، فروش و بازاریابی و منابع مالی است که وقتی در کنار «دانش فنی» قرار می‌گیرد، معمولاً به خلق یک کسب ‌و کار فناورانه جدید منجر می‌شود.
صندوق نوآوری و شکوفایی نیز برنامه مفصلی دارد که امسال از لحاظ کیفی و کمی توسعه خواهد یافت و مهم‌ترین مؤلفه‌های آن به شرح زیر است:   تأمین مالی شتابدهنده دانش‌بنیان شرکتی، که برنامه جامع آن پیش‌تر معرفی شد.
  هم‌سرمایه‌گذاری با واحد سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی، به معنای مشارکت در سود و زیان کسب ‌و کارهای فناورانه جدید با شرکت بزرگ.  تسهیلات لیزینگ، به منظور تأمین مالی قراردادهای خرید کالا و خدمات شرکت‌های بزرگ از شرکت‌های دانش‌بنیان.   برگزاری رویدادهای تأمین نیاز فناورانه، به منظور شناسایی و معرفی شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور توانمند برای حل چالش‌های فنی شرکت‌های بزرگ.
  برگزاری رویدادهای استارتاپی موسوم به «پیوند» و «دوشنبه استارتاپی» به منظور معرفی تیم‌ها و هسته‌های فناور سرمایه‌پذیر و صاحب ایده یا محصول به شرکت‌های بزرگ به عنوان سوژه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری جسورانه.