«شکوفا»: گامی در راستای مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان

یکی از تجربه‌های خوب مشارکت دادن مردم، همین شرکتهای دانش‌بنیان است؛ این تجربه‌ی خوبی است. البته فقط منحصر به این نباید باشد اما این یک تجربه‌ی خوبی بود. برای شرکت‌های دانش‌بنیان سازوکاری به وجود آمد که موجب شد افرادی که بااستعداد بودند، ‌نخبه بودند، توانایی داشتند، انگیزه داشتند، بیایند و هزاران شرکت دانش‌بنیان را به وجود بیاورند، رشد تولید را بالا بردند، کمک کردند؛ این شرکت‌ها خیلی تأثیر داشت و البته باید افزایش هم پیدا کند. 
                                                                     بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار نوروزی با مسئولان نظام

تامین مالی جمعی: ابزاری نو برای تامین مالی 

تامین مالی جمعی که 3 سال از اعطای مجوزهای آن از سوی فرابورس ایران می‌گذرد، به تدریج جای خود را به عنوان یک ابزار نوین تامین مالی برای شرکت‌ها باز کرده است. برآوردها نشان می‌دهد 24 سکویی که در زمینه تامین مالی جمعی مجوز از فرابورس مجوز فعالیت گرفته‌اند، در این مدت رقمی در حدود 2 هزار میلیارد تومان برای سرمایه‌پذیران جمع‌آوری کرده‌اند. گرچه این رقم در مقایسه با حجم بازار سرمایه و تراکنش‌های آن هنوز اندک است، اما روند تامین مالی جمعی در کشور رو به افزایش است و انتظار می‌رود در آینده نه چندان دور، به طور چشمگیری افزایش یابد. 

تامین مالی جمعی، در مقایسه با ابزارهایی مانند تسهیلات یا ضمانت‌نامه، یک ابزار مالی نسبتاً نوپا است که فرصت‌های زیادی برای بهبود و توسعه آن وجود دارد. برای مثال برخی از صاحبنظران تامین مالی نوآوری معتقدند فراهم‌آمدن امکان تامین مالی جمعی مبتنی بر سهم نقش موثری در تامین «سرمایه بذری» استارت‌آپ‌ها و هسته‌های فناور دانشگاهی خواهد داشت. خبر تامین مالی جمعی ارزی و ضمانت اصل آورده سرمایه‌گذاران آن از سوی صندوق ضمانت صادرات که به تازگی مطرح شده است، فارغ از احتمال عملیاتی‌شدن یا اثربخشی آن، نشان داد که فرابورس قصد ندارد تامین مالی جمعی را به آنچه که در حال حاضر اجرا می‌شود، محدود کند. 

با عنایت به ماهیت تامین مالی جمعی و امکان مشارکت طیف کثیری از مردم به عنوان سرمایه‌گذاران خرد، آن را می‌توان یکی از ابزارهای موثر «توسعه اقتصاد مردمی» دانست که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) بوده است. تامین مالی جمعی، به شهروندان ایرانی در اقصی نقاط کشور اجازه می‌دهد تا سرمایه‌های خرد خود را در چارچوب قانون و ذیل نظارت فرابورس ایران، برای تامین مالی کسب‌وکارهای قانونی به کار گیرند، و بی‌واسطه از منافع این کسب‌وکارها بهره‌مند شوند. 

رویکرد صندوق نوآوری و شکوفایی به تامین مالی جمعی

صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری، به عنوان نهاد تخصصی تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، از ابتدای شکل‌گیری «تامین مالی جمعی» در کشور، برای ترویج آن به عنوان یک ابزار مهم و اثربخش در تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان تلاش کرد. 

برای این منظور، صندوق تصمیم گرفت اولاً این ابزار نوپا و کمترشناخته‌شده را به دانش‌بنیان‌ها بشناساند، و ثانیاً با تضمین اصل آورده سرمایه‌گذاران در طرح‌های دانش‌بنیان، سرمایه‌گذاران خرد را به سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها تشویق کند. به باور صندوق، توسعه تامین مالی جمعی در حوزه دانش‌بنیان، معنایی جز کمک به مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان ندارد و لذا توسعه آن یک ضرورت محسوب می‌شود. 

اما یکی از چالش‌های توسعه تامین مالی جمعی در ایران، ناشناخته‌بودن آن برای سرمایه‌گذاران بود. در سال 1400، سرمایه‌گذاران حقیقی خرد و حتی حقوقی، به ندرت تامین مالی جمعی را می‌شناختند و بی‌تردید، «شناخت» مقدمه اعتماد بود. بنابراین صندوق نوآوری و شکوفایی دست به کار شد و یک مسابقه تلویزیونی 20 قسمتی به نام «کارویا» را روی آنتن شبکه یک سیما برد که در هر قسمت آن، 4 شرکت دانش‌بنیان طرح‌های خود را نزد داوران عرضه می‌کردند و برنده به یکی از سکوهای تامین مالی جمعی معرفی می‌شد تا با تضمین اصل آورده سرمایه‌گذاران توسط صندوق نوآوری و شکوفایی، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کند. در این مسابقه، مجموعاً 39.2میلیارد تومان سرمایه برای 18 شرکت از طریق تامین مالی جمعی فراهم شد. 

در سال جاری نیز که از سوی رهبر معظم انقلاب، «مهار تورم، رشد تولید» نامگذاری شده است، صندوق نوآوری و شکوفایی تصمیم گرفت مسابقه تلویزیونی دیگری را با عنوان «شکوفا» با محوریت تامین مالی جمعی، به تولید و پخش برساند. پیشران‌های اصلی این اقدام صندوق چنین بود:

•    ترویج گفتمان‌ «دانش‌بنیان»: به رغم توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور و رشد کیفی و کمی شرکت‌های دانش‌بنیان، هنوز بسیاری از مدیران و کارشناسان دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی، صنایع بزرگ و کوچک کشور، و شهروندان و حتی جامعه علمی کشور درک عمیقی از مفهوم «دانش‌بنیان» و مفاهیم مرتبط با آن ـ نظیر فناوری و نوآوری ـ ندارند. از آنجایی که توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور مستلزم هم‌افزایی و تعامل ذی‌نفعان است و این تعاملات نیز به نوبه خود مستلزم شناخت مناسب از مفاهیم و «همزبانی» است، لازم است نهادهایی مانند صندوق نوآوری و شکوفایی، این گفتمان و مفاهیم محوری آن را ترویج کنند.

•    جهاد تبیین در حوزه «دانش‌بنیان»: در حال حاضر حدود 10 هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور فعالند که زمینه اشتغال مستقیم برای حدود 300 هزار نفر را ایجاد کرده و مجموع فروش آن‌ها در سال 1402 به 435 هزار میلیارد تومان رسیده است. شماری از این شرکت‌ها به بازارهای بین‌المللی راه یافته‌اند و پیشرفته‌ترین محصولات و خدمات را با موفقیت به مشتریانی در گوشه و کنار جهان عرضه کرده‌اند. اما متاسفانه بسیاری از ذی‌نفعان زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور هنوز با این دستاوردها آشنا نیستند و از آن اطلاع کافی ندارند. صندوق بر این باور است که معرفی این دستاوردها، به ویژه برای جوانان ـ اعم از دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها ـ امیدآفرین و الهام‌بخش، و مصداق بارز «جهاد تبیین» محسوب می‌شود. 

•    مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان: همان‌طور که اشاره شد، تامین مالی جمعی یکی از سازوکارهای مهم مردمی‌سازی اقتصاد به شمار می‌رود. از این رو، بی‌تردید یکی از راهکارهای مردمی‌سازی اقتصاد در حوزه دانش‌بنیان، گسترش تامین مالی جمعی به حوزه دانش‌بنیان است که مستلزم اولاً آشنایی شرکت‌های دانش‌بنیان با این ابزار، و ثانیاً تشویق سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به سرمایه‌گذاری در طرح‌های دانش‌بنیان است؛ هدفی که تضمین اصل آورده سرمایه‌گذاران توسط صندوق به آن کمک می‌کند. 
لذا صندوق نوآوری و شکوفایی از اوایل تابستان سال جاری، تولید مسابقه تلویزیونی شکوفا را در دستور کار خود قرار داد. 

مسابقه تلویزیونی شکوفا در یک نگاه

پس از انتشار فراخوان، 500 شرکت دانش‌بنیان از سراسر کشور و از حوزه‌های مختلف صنعت و فناوری برای حضور در این مسابقه ثبت نام کردند. پس از غربال و ارزیابی این شرکت‌ها از منظرهای مختلف و به ویژه مالی، 66 شرکت برای حضور در 25 قسمت این مسابقه انتخاب شدند. به بیان دیگر، در هر قسمت از برنامه، 3 شرکت برای تامین مالی جمعی رقابت کردند.

گرچه بیش از یک ماه از اتمام تولید این مسابقه می‌گذرد، اما پخش آن از شبکه یک سیما همچنان ادامه دارد. تا نگارش این یادداشت، 16 قسمت از مسابقه پخش شده است و رکوردهای بی‌سابقه‌ای برجای گذاشته است. برای مثال، برنده قسمت اول مسابقه توانست ظرف 340 دقیقه، 10 میلیارد تومان سرمایه مورد نیاز خود را از طریق یکی از سکوهای تامین مالی جمعی فراهم کند. برنده قسمت سوم مسابقه نیز موفق شد تنها در 58 دقیقه، 5 میلیارد تومان سرمایه جمع کند. البته به طور طبیعی، همه طرح‌ها به دلایل مختلفی اعم از سود مورد انتظار یا دوره بازپرداخت سود، نمی‌توانند توجه سرمایه‌گذاران را جلب کنند و تا کنون، 2 کمپین از مجموع 16 کمپین شکوفا با شکست روبرو شده است. 

میانگین سود طرح‌های برندگان مسابقه شکوفا، 38 درصد و مجموع سرمایه مورد نیاز آن‌ها 230 میلیارد تومان است. اگر طبق برآوردها، 90 درصد طرح‌ها بتوانند سرمایه مورد نیاز خود را فراهم کنند، می‌توان ادعا کرد مسابقه شکوفا خواهد توانست مجموعاً 207 میلیارد تومان منابع مالی جدید به زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور تزریق کند. 

مسابقه تلویزیونی شکوفا با شعار «اینجا همه برنده‌اند» روی آنتن شبکه یک سیما رفته است، با این استدلال که:

•    شرکت‌های دانش‌بنیان برنده‌اند، زیرا در هر قسمت از مسابقه، یکی از شرکت‌ها اصطلاحاً برنده می‌شود و وارد مرحله بعد ـ تامین مالی جمعی ـ می‌شود، و دو شرکت دیگر نیز دست کم «دیده می‌شوند» و می‌توانند محصولات و خدمات خود را به طور رایگان از رسانه ملی به مخاطبان و مشتریان بالقوه خود معرفی کنند.

•    مردم ـ سرمایه‌گذاران حقیقی خرد ـ برنده‌اند، زیرا طرح‌های منتخب مسابقه شکوفا دست کم 35 درصد سود سالانه توزیع می‌کنند. ضمناً سرمایه‌گذاران از حفظ اصل آورده خود اطمینان دارند، زیرا صندوق نوآوری به عنوان یک نهاد مالی معتبر، آن را تضمین کرده است.

•    سکوهای تامین مالی جمعی(هم‌آفرین، آی‌فاند، کارن‌کراد، مسکن‌پلاس، زیما، ققنوس، هم‌آشنا، حلال‌فاند) برنده‌اند، زیرا هر کدام از آن‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان جدیدی به عنوان مشتری جدید خدمت‌رسانی می‌کنند و در سوی دیگر نیز با تبلیغات مسابقه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، سرمایه‌گذاران جدیدی به شبکه سرمایه‌گذاران آن‌ها افزوده می‌شود. 

•    صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان بانی اصلی تولید و پخش این مسابقه برنده است، زیرا این مسابقه اولاً به معرفی مفهوم «دانش‌بنیان» و «جهاد تبیین» در این حوزه کمک می‌کند، ثانیاً منابع جدیدی را از سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به زیست‌بوم تزریق می‌کند و به مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان شتاب می‌دهد. 

شکوفا اولین و آخرین تلاش صندوق نوآوری و شکوفایی برای مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان نیست. برای مثال، صندوق نوآوری و شکوفایی با همکاری تعدادی از بانک‌ها، نقش‌آفرینی به عنوان «رکن ضامن انتشار اوراق صکوک» را کلید زده است که به شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگ کمک می‌کند از طریق انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه، منابع مالی مورد نیاز خود ـ مبالغی بیش از 100 میلیارد تومان ـ را تامین کنند. این برنامه نیز به سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی اجازه می‌دهد از منافع کسب‌وکارهای دانش‌بنیان بهره‌مند شوند. صندوق امیدوار است با این دست اقدامات بتواند گام‌های موثرتری در راستای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان با رویکرد مردمی بردارد.